Download hier de digitale persmap (inhoud: lange versie, korte versie en foto’s)
Het landgoed van de Kasteelhoeve te Wange is bekroond met de “Baillet Latour Prijs voor het Leefmilieu 2021”. Klara Peeters (arts – osteopaat) en Philip Van Kelst (psycholoog – coach) startten rond hun vijftigste in 2010 een groot nieuw avontuur met de aankoop van een vervallen vierkantshoeve op 14 ha landbouwgrond die intensief bewerkt werd. Stap voor stap werd dit alles duurzaam omgebouwd tot een prachtig gerenoveerde Kasteelhoeve te midden van een natuurdomein. Een uitzonderlijke evolutie op 12 jaar tijd dat onder meer mogelijk werd gemaakt door het belang dat ze hechten aan duurzame partnerships.
Een unieke locatie …
Kasteelhoeve Wange staat voor verbinding. Verbinding tussen “landbouw en natuur” maar ook tussen “mens en natuur”, “paard en natuur” en “mens en paard”. Als seminariecentrum en gastenverblijf voor groepen, gelegen in het glooiende Hageland aan de oevers van de Kleine Gete, is Kasteelhoeve Wange een unieke locatie waar je het dagdagelijkse (bedrijfs)leven even kan loslaten om in de natuur te herbronnen en te verbinden met collega’s, vrienden en/of familie.
Naast paarden grazen er ook dubbeldoel runderen van boerderij De Vaerendriesch op de weides en in de boomgaard. Het vlees van de runderen vergezeld van verse groenten uit de moestuin staan op het menu. Bij het drankenbuffet vinden we het sap van de Boogerd uit vruchten van de boomgaard van de Kasteelhoeve. Bijna alle voedingsproducten voor de gasten van de Kasteelhoeve worden aangeleverd door lokale partners.
Diverse studie- en opleidingsinstituten zijn hier regelmatig te gast en schuiven het natuurdomein naar voren als een voorbeeldproject. Dit kader werkt ook heel ontmijnend voor gesprekken tussen bijvoorbeeld Natuurpunt en de Boerenbond die hier in het verleden al doorgingen. Of recenter: de Demerdag op 27 september 2021 waarbij alle verenigingen en besturen die betrokken zijn bij het integraal waterbeheer in het Demerbekken in debat gingen.
Duurzaamheid wordt hoog in het vaandel gedragen tijdens de verbouwingen van de vierkantshoeve en de bedrijfsvoering van Kasteelhoeve Wange. Dit resulteerde in diverse nationale en internationale prijzen rond duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Dit krijgt nu ook navolging voor wat betreft het landgoed.
Sinds de start van het project in 2010 werd ook ingezet op de omvorming van de intensief bewerkte landbouwgronden naar een natuurdomein met ruimte voor mensen, paarden en natuur-inclusieve landbouw. Tussen 2010 en 2018 werd hier met beperkte middelen stap voor stap aan gebouwd o.a. in samenwerking met het Regionaal Landschap Zuid-Hagenland en Natuurpunt en de.
De laatste 3 jaar werd deze evolutie versneld onder impuls van een partnership tussen Kasteelhoeve Wange en Valentijn Docquier van Viva Concept, die als landschapsontwikkelaar gespecialiseerd is in landschapsontwerp voor paarden waarbij de nadruk ligt op zowel dierenwelzijn, landschapsintegratie als natuurwaarde. Al snel bleek dat de samenwerking niet beperkt bleef tot enkel de paardenweides. “Je kan dit namelijk niet los zien van het grotere geheel, enkel een holistische aanpak werkt!” aldus Valentijn Docquier.
“De “Baillet Latour Prijs voor het Leefmilieu 2021” zien wij als de bekroning op het werk voor al de verwezenlijkte projecten van de afgelopen jaren die we samen met onze partners hebben gerealiseerd.” vertelt Philip Van Kelst.
Diverse natuur en biodiversiteit bevorderende projecten passerende de revue:
- Aanplant hoogstamboomgaard bestaande uit 40 bomen van oude peer-, appel-, en kersenrassen (i.s.m. RLZH).
- Aanplant van een voedselbosrand rond de grote nieuwe moestuin. Een voedselbos is de meest natuur-inclusieve vorm van landbouw, waarbij een bos wordt aangelegd met houtige gewassen en kruidachtige planten die eetbare vruchten, bloemen, bladeren of wortels opleveren. Een systeem waar honderden jaren van geoogst kan worden zonder uitputting van de bodem én met een meerwaarde voor inheemse fauna.
- Aanleg van een Equi Habitat voor paarden met Paddock Wild en meer dan 3 kilometer meidoornhaag als natuurlijke afrastering voor de weides ter vervanging van de schrikdraad.
- Aanplant van 2,5 hectare struiken en bomen in de vorm van bossen, houtkanten en heggen (i.s.m. RLZH).
- Plaatsen van een ooievaarspaal en nestkasten voor torenvalk, zwaluwen, kerk-, bos-, en steenuil (i.s.m. Uilenwerkgroep).
- Omvorming van populieren plantage naar natuurlijk broekbos (i.s.m. Bosgroep Vlaams-Brabant)
- Hermeandering van de rivier de Kleine Gete (i.s.m. de Vlaamse Milieumaatschappij)
Paardenwelzijn, landschapsintegratie én natuurwaarde!
De Cartujano en Paso Peruano paarden leven in een merrie- en aparte hengstenkudde in een natuurlijke “Equi Habitat”. “Een 12-tal paarden integreren in een natuurdomein van 14 hectare zorgt voor een delicaat evenwicht dat gemonitord en soms bijgestuurd moet worden.” weet Valentijn Docquier
De paarden kunnen het jaar rond 24/7 vrij bewegen op een track-systeem waardoor de kruidenrijke weilanden gespaard blijven voor overbetreding en overbegrazing. De weides worden na de eerste snede hooi nabegraasd met een rotatiesysteem zodat de biodiversiteit zich verder kan ontwikkelen in het grasland.
De paarden hebben o.a. toegang tot paddocks om te eten en rusten, een heuvel waar ze een uitzicht hebben over het landschap en poelen om te drinken en baden. Al deze elementen hebben niet alleen een meerwaarde voor het welzijn van de paarden, maar maken deel uit van een “Equi Habitat” en dus een biodivers ecosysteem waar vele soorten fauna en flora in balans kunnen samenleven.
Naast gras en hooi van eigen land eten ze ook houtige gewassen uit de “Paddock Wild”. Deze bestaat uit tientallen niervormige voedereilanden van elk ongeveer 50m2 opgevuld met struiken van o.a. wilg, els, hazelaar en haagbeuk. De kern van de struiken is beschermd door meidoornhaagjes waardoor de paarden dus enkel de overgroeiende takken en blaadjes kunnen eten. Hierdoor blijft de vraatschade beperkt en kunnen de struiken overleven. Het hakhout van de Paddock Wild wordt om de 8 jaar geoogst en versnipperd door een naburig bedrijf. De houtsnippers worden vervolgens gebruikt voor het verwarmen van de kasteelhoeve, onderhoud van de wandelpaden en/of voor het beschermen van nieuwe aanplant tegen onkruid en uitdroging.
Kheiron, een zusterbedrijf van Kasteelhoeve Wange, biedt workshops en coaching met paarden aan. Door de natuurlijke wijze waarop de paarden gehouden worden zitten ze goed in hun vel en zijn ze de perfecte spiegel waar wij als mens veel uit kunnen leren.
De hermeandering van de Kleine Gete
Decennialang focuste het waterbeheer op het zo snel mogelijk afvoeren van water. Veel waterlopen zijn daarom rechtgetrokken en verbreed. Maar hierdoor werd het probleem van wateroverlast bij hevige neerslag enkel verplaatst, terwijl de kans op droogte en watertekort net toenam.
Maarten Van Aert, ecoloog van VMM, vertelde ons het volgende: “Door het verdwijnen van de natuurlijke rivierstructuur, met meanderbochten en veel variatie in stroming en diepte, verdwenen ook veel typische plant- en diersoorten. Naast een verbetering van de waterkwaliteit is het daarom belangrijk dat waterlopen opnieuw een meer natuurlijke structuur krijgen om zich te kunnen herstellen.”
Verspreid over een traject van 800 meter werden in totaal 5 gedempte meanderbochten van de Kleine Gete opnieuw uitgegraven en aangesloten op de waterloop. De rechtgetrokken bedding werd opgevuld. De waterloop mag hierdoor opnieuw kronkelen met afwisselend steile en flauwe oevers. Langs de oevers zal een diverse begroeiing ontstaan met bomen en houtkanten, afgewisseld met grasachtige begroeiing. Door dit hermeanderingsproject werd de waterloop 107 meter langer en worden piekafvoeren van overvloedige regen vertraagd. Dat helpt om de overstromingsdruk in stroomafwaarts gelegen gebieden te minderen. Tegelijkertijd zorgt het trager afvoeren van water ervoor dat er meer beschikbaar blijft in droge periodes.
Het belang van publieke-private samenwerking!
“Hermeanderingsprojecten op private gronden realiseren vraagt om een efficiënte en bedachtzame aanpak waarbij de belangen van alle partijen evenwichtig in acht genomen moeten worden”, aldus Ivo Terrens, Diensthoofd Investeringen en Renovaties van de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM).
Binnen dit project werd er dan ook geopteerd om zowel Ontwerpbureau Pauwels als Landschapsontwikkelaar Viva Concept op te nemen in het ontwerpteam en de projectstuurgroep. Dit maakte het mogelijk om het ontwerp van het hermeanderingsproject maximaal te integreren binnen het natuurdomein van de Kasteelhoeve en te koppelen aan de andere projecten die lopende waren zoals het openstellen van trage wegen.
Door de expertise m.b.t. hermeanderingsprojecten samen te brengen met de kennis van het domein en een goede verstandhouding met alle lokale partijen, was het in dit project mogelijk om de ontwerp-, vergunnings- en gunningsfase te doorlopen op minder dan 1 jaar tijd. Het volledige proces van idee tot realisatie rond krijgen op zo een korte termijn is uitzonderlijk en typerend voor projecten waar Kasteelhoeve Wange mee haar schouders onder zet. Door de constructieve samenwerking tussen Kasteelhoeve Wange, familie Carlens, Stad Landen, Regionaal Landschap Zuid-Hageland, de Vlaamse Millieumaatschappij, Ontwerpbureau Pauwels en Landschapsontwikkelaar Viva Concept was er een solide basis om hier een inspirerend voorbeeldproject van te maken.
Een turbulent verleden …
De vierkantshoeve uit 1735 wordt al bijna 3 eeuwen de Kasteelhoeve van Wange genoemd. Philip Van Kelst vertelt dat dit komt doordat de vierkantshoeve gebouwd is op de funderingen van “Chateau de Wanghe”, een strategische burcht die door de eeuwen heen samen met de Kleine Gete een grens(post) was tussen de diverse strijdende Europese grootmachten. Het kasteel werd vermoedelijk rond 1150 gebouwd. De heerlijkheid Wange behoorde toe aan de familie “de Kraainem”, heren van Wange.
Tijdens de Negenjarige Oorlog (1688 – 1697) speelde “Chateau de Wanghe” als hoofdkwartier van Maximiliaan II Emanuel de hertog van Beieren en landvoogd van de Spaanse Nederlanden een belangrijke rol. Samen met Willem III, koning van Engeland, vormde Maximiliaan II Emanuel de “Grote Alliantie” en voerden ze tijdens de slag bij Neerwinden op 29 juli 1693 ongeveer 50.000 soldaten aan tegen het Franse leger van Lodewijk XIV met ongeveer 80.000 man onder de leiding van de hertog van Luxemburg. De Fransen braken te Neerwinden door de versperringen en op de weidse hoogvlakte van Wange werd de bloederigste veldslag van de 17e eeuw uitgevochten. Het beperkte aantal bruggen over de Kleine Gete, waaronder deze van “Chateau de Wanghe”, konden de vluchtende soldaten niet verwerken en velen werden door de Fransen vertrappeld in de zompige weiden of verdronken in de rivier. De Fransen verloren 9000 soldaten die ze ter plekke gedeeltelijk begroeven. De Liga telde 19.000 doden en gewonden die bleven liggen in de zompige weiden. Ook van de 40.000 paarden die de cavalerietroepen telden, bleven er velen dood achter op het slagveld.
Voorafgaand en tijdens de graafwerken voor het hermeanderingsproject mochten archeologen van RAAP en vrijwillige metaaldetectoristen van Detectum, onder begeleiding van de Intergemeentelijke Onroerend Erfgoeddienst Zuid-Hagenland, de werfplaats doorzoeken naar sporen van deze veldslag. Er werden onder andere musketkogels, munten, gespen, uniformknopen, een onderdeel van een pistoolloop en beenderen van een paard aangetroffen.
Tijdens de Spaanse Successieoorlog (1702 – 1713) werd op 18 juli 1705 de Brabantse linie doorbroken op het domein van “Chateau de Wanghe” door geallieerde Engelse en Hollandse troepen onder leiding van John Churchill, een grootouder van Winston Churchill. De Brabantse linie, bestaande uit voornamelijk uitgegraven grachten en aarden wallen, was door het Franse leger opgetrokken vanuit Antwerpen tot de provincie Namen. Op een wandtapijt dat te bewonderen is in het Blenheim Palace van de Churchill’s, staat “Chateau de Wanghe” nog in volle glorie te bewonderen als een verdedigingspost van de Brabantse Linies. Na deze veldslag werd de burcht met de grond gelijkgemaakt.
… en een mooie toekomst
Uit dat turbulente verleden werden enkele elementen geselecteerd die een plaats kregen in een mooie toekomst omwille van hun ecologische en/of recreatieve waarde. Zo werd er een evocatie gemaakt van 2 schanspunten van de Brabantse linies anno 1705 i.f.v. bergen voor de paarden en extra poelen met een specifiek ecologische waarde omwille van hun unieke microklimaat binnen het Equi Habitat.
Als nieuwe wandelbrug over de Kleine Gete werd gekozen voor een constructie bestaande uit 3 eiken boomstammen als verwijzing naar de tijdelijk boomstambruggen die geplaatst werden door de “Grote Alliantie” om de 50.000 soldaten te kunnen terugtrekken achter de Kleine Gete tijdens de slag van Neerwinden.
Het prijzengeld van de “Baillet Latour Prijs voor het Leefmilieu 2021” zal gebruikt worden om gerichte maatregelen te nemen voor milieu, biodiversiteit en natuurbeleving:
- Milieu: De rijhal zal volledig uitgerust worden met dakgoten zodat ook hiervan het regenwater kan opgevangen en hergebruikt worden.
- Biodiversiteit: Er zal geïnvesteerd worden in extra specifieke biotopen en nestkasten voor de kamsalamander, ijsvogel en diverse vleermuissoorten.
- Natuurbeleving: Er zal geïnvesteerd worden in extra faciliteiten zoals een blotevoetenpad om de gasten van de Kasteelhoeve nog meer de verbinding met de natuur te laten terugvinden.